Veiligheidsmaatregelen voor (het omgaan met) kunstmest

Nieuwe kennis en nieuwe wetgeving op het gebied van chemische stoffen kan zorgen dat er beperkingen gaan gelden voor fosfaatmeststoffen op basis van ammoniumnitraat en andere bestanddelen. Dit soort kunstmestproducten kunnen als gevaarlijk voor mens en milieu worden ingedeeld.

Kunstmest op basis van ammoniumnitraat zijn in de loop der jaren betrokken geweest bij een aantal incidenten dat de wetgeving betreffende het vervoer, de opslag en het laden en lossen van kunstmeststoffen heeft beïnvloed. Door ontbinding tijdens het transport en in de opslagruimte zijn er giftige gassen vrijgekomen die tot gevaarlijke situaties hebben geleid.

De Verenigde Naties hebben het Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals (GHS) ontwikkeld. Het GHS is geharmoniseerd met de aanbevelingen van de Verenigde Naties betreffende het vervoer van gevaarlijke goederen – en gaat over testmethoden en over het vaststellen van gevaren. Europa heeft een Europese versie van het GHS aangenomen in de vorm van de CLP-verordering voor de indeling en etikettering van chemische stoffen.

De internationale 'Aanbevelingen van de Verenigde Naties betreffende het vervoer van gevaarlijke stoffen’ zijn opgenomen in de internationale wetgeving voor het vervoer van kunstmeststoffen middels de verordeningen IMO (transport over zee), ADR (weg), RID (spoor), ADN(R) (binnenwateren) en IATA (lucht). Ook nationale en lokale regelgeving is van toepassing op de opslag van kunstmeststoffen. De SEVESO-richtlijn geeft een leidraad wat betreft opslagvolumes / risicoanalyses voor gevaarlijke producten binnen de EU.

Advies per producttype voor het veilig omgaan met meststoffen

Enkelvoudige meststoffen op basis van ammoniumnitraat (kunstmest met hoog nitraatgehalte)

AN 33.5 wordt door de VN ingedeeld als een oxidatiemiddel (klasse 5.1) vanwege het hoge ammoniumnitraatgehalte. Specifieke regelgeving voor opslag wordt door nationale autoriteiten vastgelegd. Yara-meststoffen op basis van ammoniumnitraat zijn getest met de detonatieproef en zijn heel goed bestand tegen detonatie. Wanneer deze meststoffen in zakken bij een brand zijn betrokken, kunnen de zakken smelten of beschadigd raken, maar ze zullen weinig invloed hebben op de brand zelf.

Wat te doen met gemorst en afgekeurd materiaal dat ammoniumnitraat bevat

Meststoffen die van transportbanden of uit zakken zijn gevallen, moeten snel worden opgeruimd en kunnen verder als normaal product worden behandeld en verkocht, mits ze geen verontreinigingen bevatten en voldoen aan de wettelijk vastgelegde eisen voor kunstmeststoffen.

Zo niet, dan dient het materiaal te worden opgelost of inert te worden gemaakt. Indien het product ernstig is verontreinigd, dan dient het als afval te worden behandeld. Gevaarlijk materiaal dient overeenkomstig de lokale wetgeving te worden afgevoerd.

Opslag van kunstmeststoffen op basis van ammoniumnitraat wordt naast de CLP-verordening in Europa ook geregeld door de COMAH-richtlijn (Seveso). Sommige Europese landen, zoals Duitsland en Frankrijk, hanteren aanvullende nationale regelgeving voor de opslag van deze producten. In Duitsland is dit TRGS en in Frankrijk de Code de l'environnement. Dit soort nationale regelgeving komt steeds vaker voor en moet waar van toepassing ook worden nageleefd.

Ammoniumnitraat in NPK-meststoffen

Het in NPK-meststoffen aanwezige ammoniumnitraat kan bij hoge temperaturen ontleden. Eerst neemt de pH-waarde af. Vervolgens zorgen exotherme reacties voor de productie van warmte en gassen uit de meststoffen. Chloor, organische stoffen en sommige metaalionen, waaronder koper (Cu2+), versnellen de ontbinding. De ontbinding wordt vertraagd door fosfaat, koolstofhoudend materiaal en een hoge pH-waarde.

Sommige NPK-meststoffen op basis van ammoniumnitraat kunnen spontaan ontbinden. Deze ontbinding kan van start gaan door ze korte tijd onbedoeld te verhitten (>120°C). Het ontbinden gaat door, ook als de hittebron is weggenomen, en kan moeilijk te stoppen zijn. Het ontbindingsproces zelf is niet gevaarlijk, maar de vrijkomende gassen bevatten toxische stoffen (zoals Cl2, HCl, NOx).

Kunstmest op basis van calciumnitraat

Calciumnitraatmeststoffen bevatten zo'n 15% kristalwater dat de oxiderende eigenschappen van het materiaal minimaliseert. Meststoffen op basis van calcium en nitraat zijn geclassificeerd in GHS/CLP als “acuut toxisch, 4 H302, oogbeschadiging/irriterend, H318”. De zakken met dit product zijn voorzien van de juiste labels over de chemische samenstelling. Er zijn tot nu toe geen ernstige ongelukken gebeurd met calciumnitraatmeststoffen.

Ureumhoudende producten

Ureumhoudende producten zijn geen gevaarlijke stoffen volgens EC-verordening No. 1272/2008 (CLP) en de VN-transportrichtlijnen, maar kunnen gevaar opleveren omdat ze ammoniak produceren bij blootstelling aan hitte. Meng ureum nooit met andere chemicaliën, vooral contact met salpeterzuur kan erg gevaarlijk zijn.

Ongeoorloofd gebruik van meststoffen voorkomen

Beveilig gebouwen en terreinen voor de op- of overslag van meststoffen zodanig dat onbevoegden er geen toegang toe hebben. Stikstofhoudende meststoffen zijn te gebruiken om explosieven mee te maken.

Op die manier zijn er al overal ter wereld terroristische aanslagen gepleegd. Daarom gelden er wettelijke regels voor de omgang met deze producten.

Een groot aantal stikstofhoudende meststoffen is niet meer in de reguliere handel aan particulieren verkrijgbaar. Alleen landbouwers en andere professionele gebruikers mogen dergelijke producten nog hanteren. Verdachte transacties van deze producten dienen gemeld te worden.

Eenvoudige adviezen om criminaliteit te voorkomen:

Bewaar minerale kunstmeststoffen in een afsluitbare ruimte
Dek minerale kunstmeststoffen af die buiten worden bewaard
Controleer regelmatig of er kunstmeststoffen ontbreken, bijv. door diefstal.

Verkoop nooit kunstmeststoffen aan mensen waarvan u niet weet waarvoor ze het gaan gebruiken.